همایش «هنر و ابژه؛ رویکرد نشانهشناختی» با حضور رئیس فرهنگستان هنر آغاز به کار کرد.
به گزارش روابطعمومی فرهنگستان هنر، همایش «هنر و ابژه؛ رویکرد نشانهشناختی»، با همکاری پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، انجمن علمی هنر و ادبیات تطبیقی ایران، انجمن علمی نقد ادبی ایران، و انجمن علمی پژوهشهای هنری ایران، چهارشنبه، 18 اسفند 1400، در فرهنگستان هنر، بهصورت حضوری و برخط، برگزار شد.
ایران یکی از کشورهای پیشرو در نشانهشناسی است
بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر، درباره برگزاری همایش و پرداختن به موضوع ابژه و اهداف مطالعه آن با رویکرد نشانهشناختی اظهار کرد: به سه دلیل ما به سمت برگزاری این همایش رفتیم. نخست آنکه ما در دورهای زندگی میکنیم که انسان معاصر دچار بحران معناشناختی شده است و بسیاری از مفاهیم بنیادین تفکر بشری که در دوران گذشته تثبیتشده به نظر میرسیدند دچار تزلزل معنایی شدهاند. توسعه سریع هوش مصنوعی و اتفاقاتی که در دیگر حوزههای فضای مجازی و ارتباطات افتاده است انقلابی بزرگ در معرفتشناسی بلکه هستیشناسی را به دنبال دارد که بخشی از آن به بحث معناشناختی و ابژه و سوژه برمیگردد که آن معنای سابق را ندارند، حتی گاهی ممکن است معنای متضاد خود را داشته باشند. به همین دلیل، مجبوریم بسیاری از مفاهیم را بازتعریف کنیم و ببینیم آیا میتوانیم در آنها ثباتی جدید پیدا کنیم. در واقع، دوگانه سوژه و ابژه، مانند دوگانههای دیگر، دوباره در حال واسازی است.
او دومین دلیل را دگرگونی در دانش نشانهشناسی عنوان کرد و افزود: نشانهشناسی از خود عبور کرده است؛ بدین مفهوم که نشانهشناسی، که کارش مطالعه دال و مدلول بود، به متنشناسی، گفتمانشناسی و عرصههای دیگر، مانند گفتهپردازیشناسی، وارد شده و حوزه آن به ابژهشناسی سیطره یافته است. در گذشته، نمیتوانستیم از نشانهشناسی ابژه صحبت کنیم، ولی در این مرحله تاریخی، میتوانیم به این موضوع بپردازیم. بنابراین، نشانهشناسی سعی میکند در این تکانه، جایگاه خود را حفظ کند و موضوعات دیگری را وارد حوزه خود کند و برای این کار، رویکردهای خود را تقویت و پیچیدهتر کند.
رئیس فرهنگستان هنر به سومین نکته خود اشاره و درباره آن خاطرنشان کرد: نشانهشناسی در ایران میخواهد همگام با نشانهشناسی در سطح جهان و حتی با پیشرفتهترین جوامع حرکت کند و نمیخواهد از آنها عقب بیفتد. خوشبختانه، با حضور اعضای گروه نشانهشناسی، که در فرهنگستان هنر راهاندازی شده بود، ایران یکی از کشورهای پیشرو در نشانهشناسی است. بسیاری از افراد این حلقه در صحنههای جهانی فعالیت دارند. تلاش میکنیم این حوزه مطالعاتی را با پیکره جدید مطالعاتی ابژه، بهویژه با موضوع هنر، بیشتر به بحث و بررسی بگذاریم.
ابژه رابطه ما را با جهان تعیین میکند
حمیدرضا شعیری، دبیر علمی همایش، به ارائه گزارشی از اهداف و روند برگزاری این همایش پرداخت. عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با ذکر اینکه همایشی با موضوع اصلی ابژه برای نخستین بار در ایران شکل گرفته، گفت: همایشهای کمی با عنوان ابژه در سطح جهان برگزار شدهاند و معمولاً همایشهایی که در حوزه نشانهشناسی برگزار شده به نشانه معطوف بوده است اما ما این بار، نگاهمان را به سمت ابژه بردهایم؛ برای آنکه بر این موضوع تأکید کنیم که بین ابژه و نشانه تفاوت وجود دارد و این دو یکی نیستند. ابژه میتواند نشانه تولید کند و تبدیل به نشانه بشود، اما خود ابژه نشانه نیست و قبل از هر چیز خودش است. ابژهها همه چیز میتوانند باشند، از یک بطری کوچک گرفته تا جعبه دستمال ابژه هستند و کارکردهای بسیار متنوعی دارند.
او درباره ویژگیهای ابژه گفت: ابژه چیزی است که رابطه ما را با جهان تعیین میکند و میتواند نظام ارتباطی ما را دستکاری و تثبیت کند و تغییر دهد. ابژهها برای این هستند که ما هر بار متوجه شویم کجای جهان قرار داریم و چگونه در ارتباط با جهان قرار میگیریم. بهعنوان مثال، ابژه لباس در موقعیتهای مختلف میتواند باعث برداشت و دریافتهای گوناگون شود. ابژهها با نظام طراحی (دیزاین) هم در ارتباطاند و ابژههایی که طراح (دیزاینر) ایجاد میکند مرز بین هنر و صنعت و تکنیک است و میتوان گفت ابژههای طراح (دیزاینر) نه 100درصد هنر است و نه 100درصد صنعت و هم این است و هم آن است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: ابژههایی داریم که متاابژه هستند. ابژههایی مانند کابل، سیم برق، شارژرهای گوشیهای موبایل یا کامپیوترها ابژههای واسط یا میانجی هستند که موبایل و کامپیوتر ما را به برق متصل میکنند و خود ابژه واقعی و 100درصد نیستند و متاابژه هستند. برای آنکه برق را میگیرند و به سیستم ما منتقل میکنند و باعث میشوند تا ابژه زنده بماند. این متاابژهها که نقش ارتباط و اتصالی دارند بسیار فراواناند.
او ادامه داد: نظام ابژهها این گونه است که میتوانند زنجیره تشکیل دهند. ابژهها ما را محاصره کردهاند و همه ما وابسته به آنهاییم و مجبوریم در طول زندگی روزانه، زنجیرهای از ابژهها را به کار ببریم؛ مجبوریم لباس بپوشیم، خوراکی بخوریم، از ماشین استفاده کنیم و... . اینها همه زنجیرهای ترکیبی از ابژهها را تشکیل میدهند که در طول روز، با آنها سروکار داریم و آن را نظام جبر ابژهها مینامیم که امکان گریز از آن را نداریم. ابژهها، آنجا که جبر ابژه هست، در فرایند همنشینی، زنجیره و روایت تولید میکنند و آنجا که ترجیح داده میشود، در نظام ترجیح قرار میگیرند. ابژههایی هستند که ما را میبلعند و ما درون آنها قرار میگیریم، ابژههایی هستند که ما آنها را میبلعیم و ابژههایی هستند که هر دوی این کارکردها را دارند.
او درباره بخشهای مختلف همایش گفت: امروز، تعدادی از مقالات رسیده به دبیرخانه همایش ارائه میشوند و تعدادی که چکیدهشان دریافت شده اما متن کاملشان برای ارائه در همایش دیر رسید، در مجموعهمقالات منتشر خواهند شد.
گزارش ارائه مقالات به زودی منتشر خواهد شد.